Professionaliseren van docenten

21 oktober 2024

Professionaliseren van burgerschapsonderwijs: een kans om te groeien

De wet op burgerschap is aangescherpt en daarmee hebben veel scholen een impuls gekregen om hun burgerschapsonderwijs te professionaliseren. Beleidsstukken worden geschreven, doelen worden geformuleerd en leerlijnen ontstaan. Sommige scholen nemen doen dit uit enthousiasme, vanuit een intrinsieke motivatie. Voor andere scholen is een duwtje in de rug nodig, zoals een herstelopdracht van de inspectie. Hoe begrijpelijk dat ook is, het roept wel een belangrijke vraag op: waar doen we het uiteindelijk voor?

Burgerschap: een kwestie van afvinken of écht betekenis geven?

Bij een herstelopdracht is de neiging groot om vooral op papier alles op orde te krijgen: heldere doelen, mooie documenten, en een beleidsstuk dat indruk maakt op de inspectie. Maar dat is slechts een deel van het verhaal. Burgerschapsonderwijs is geen vinklijstje. Het gaat niet om de schijn ophouden naar de buitenwereld, maar om het creëren van een omgeving waarin we leerlingen daadwerkelijk inspireren om ‘betere’ en ‘kritischere’ burgers te worden en waarin de school een oefenplaats wordt leerlingen om leren gaan met de diversiteit die de Nederlandse samenleving rijk is.

Het risico van een puur administratieve benadering is dat het echte doel – bijdragen aan de vorming van leerlingen – uit het oog wordt verloren. Burgerschap gaat om waarden, om kritisch denken, en om vaardigheden die jongeren nodig hebben om in een complexe wereld hun weg te vinden. Als het slechts een papieren exercitie blijft, missen we die kans.

Praktijkvoorbeelden: van losse flodders naar samenhang

Laten we een praktijkvoorbeeld nemen: Paarse Vrijdag. Veel scholen organiseren deze dag om aandacht te vragen voor LHBTQ+ acceptatie. Dat is geweldig, maar hoe vaak blijft het niet bij die ene dag per jaar? Zonder een visie op diversiteit wordt Paarse Vrijdag een los moment, een ‘losse flodder’ zoals een van onze collega’s het treffend noemde. Als er geen structurele aandacht is voor diversiteit, moet je niet verbaasd zijn als leerlingen heftig reageren of de boodschap niet oppakken. Onlangs schreef Arie van de Vrie hierover in een blog het volgende: ”Als je van paarse vrijdag een soort ‘pride in de school’ wil maken, sla je wat mij betreft de plank mis. Naar de pride gaan is een keuze, naar school gaan niet”, en ”Een visie gaat over de lange termijn. Als je emancipatie en acceptatie op één specifieke dag aan de orde wil stellen en verder niet, hou er dan maar gewoon mee op.”

Dit geldt niet alleen voor diversiteit, maar ook voor andere belangrijke thema’s zoals duurzaamheid of kansengelijkheid. Denk aan een school die een duurzaamheidsproject organiseert of een dag vrijwilligerswerk doet in een verzorgingstehuis. Dit zijn mooie initiatieven, maar zonder samenhang en continuïteit blijft de impact vaak beperkt. Eén dagje helpen of één themaweek zet niet automatisch iets blijvends in gang.

Burgerschap als onderdeel van de schoolcultuur

Om écht verschil te maken, moet burgerschap meer zijn dan een verplicht nummer of een incidentele activiteit. Het moet verweven zijn met de schoolcultuur. Dit betekent dat burgerschap niet alleen terugkomt in beleidsstukken, maar ook in de dagelijkse praktijk. Leerlingen moeten het voelen, ervaren en zien. En misschien nog wel belangrijker: ze moeten het vóórgeleefd krijgen.

Als docenten zelf laten zien hoe zij met belangrijke maatschappelijke thema’s omgaan – zoals respect, duurzaamheid en kritisch denken – wordt burgerschap tastbaar. Het gaat om de vragen die we stellen, de discussies die we voeren en de waarden die we uitdragen.

De rol van docenten: visie, begeleiding en scholing

Maar hoe doe je dat als docent natuurkunde of wiskunde? Of hoe integreer je burgerschap in vakken als kunst of klassieke talen? Het is een terechte vraag. Burgerschapsonderwijs vraagt om een duidelijke visie en om concrete handvatten waarmee docenten aan de slag kunnen. Dit betekent niet dat elk vak ineens een maatschappelijk debat moet worden, maar wel dat er ruimte komt om thema’s te koppelen aan het vakinhoudelijke. Bijvoorbeeld: hoe beïnvloeden technologie en wetenschap de maatschappij, en welke ethische vragen komen daarbij kijken?

Daarnaast is structurele begeleiding en scholing essentieel. Het vergt tijd en ondersteuning om docenten te helpen zich zeker te voelen bij het bespreken van lastige thema’s. Samen met collega’s werken aan lesideeën, inspirerende voorbeelden delen, en samen ontdekken hoe burgerschap op natuurlijke wijze een plek krijgt binnen het curriculum – dát is de sleutel.

Conclusie: burgerschap als kans

Het professionaliseren van burgerschapsonderwijs is geen simpele opgave, maar wel een kans om iets wezenlijks te bereiken. Het vraagt om meer dan alleen mooie beleidsstukken; het gaat om visie, cultuur en voorleven. Wanneer scholen burgerschap echt integreren in hun identiteit, ontstaat er een leeromgeving waarin leerlingen groeien als kritische, betrokken burgers. En dat is uiteindelijk waar het om draait.

Laten we daarom niet alleen denken in termen van ‘wat moet’, maar juist ook in termen van ‘wat kan’. Want goed burgerschapsonderwijs is geen verplichting, het is een kans om onze jongeren te laten schitteren in een steeds complexere wereld.